Poziomy umysłu

Poziom umysłu należy poddać dalszym podziałom w świetle jego wczesnego rozwoju. W tym względzie wkład psychologii zachodniej jest decydujący. Krótko mówiąc, umysł przechodzi przez przynajmniej cztery główne etapy rozwoju:
magiczny (2-5 lat), mityczny (6-11 lat), racjonalny (powyżej 11 roku życia) i integralnoaperspektywiczny lub wizji-logiki (dorosłość, jeśli w ogóle).

Jeśli zbierzemy wszystkie te dane razem, czerpiąc na równi ze Wschodu i z Zachodu, to pełniejszy Wielki Gniazdowy Układ Istnienia obejmie tych dziesięć obszarów, z których każdy zawiera obszar(y) poprzedzające go w rozwoju, będącego zawijaniem:

1. Czuciowo-ruchowy - ciało fizyczne, poziom materialny, obszar fizyczny.

2. Emocjonalno-seksualny - popędy biologiczne, doznania, postrzeżenia; energia życiowa, elan vital, libido, prana, bioenergia.

3. Magiczny - wczesna forma umysłu („preop", czyli wczesne symbole i koncepcje), w której podmiot i przedmiot są słabo zróżnicowane. Odznacza się egocentryzmem, imitowaniem, animizmem, antropocentryzmem i magią słowną. Ponieważ świat wewnętrzny i zewnętrzny są słabo rozróżniane, obiektom fizycznym przypisuje się ludzkie intencje egoiczne. Ponadto, narcystyczne ego wierzy, że może bezpośrednio i magicznie zmieniać świat (sobotnie poranne filmy rysunkowe dla dzieci mają w przeważającej mierze strukturę magiczną: superherosi spojrzeniem przenoszą góry; potrafią latać, topić stal, pokonywać wrogów i na inne sposoby manipulować światem przy użyciu magicznej mocy). Krótko mówiąc, ponieważ podmiot i przedmiot nie są jeszcze wyraźnie odróżnione, magiczne ego traktuje świat jako przedłużenie siebie i nadaje mu swoje własne cechy. Narcyzm i egocentryzm rządzą.

4. Mityczny - pośredni poziom umysłu („konop", czyli umysł zasady/roli), na którym magiczna moc przenoszona jest z ego na zastęp mitycznych bogów i bogiń; jeśli ego nie może w cudowny sposób zmieniać świata zgodnie ze swą wolą, to bogowie i boginie mogą. Na poziomie magicznym samo ego zawsze ma moc dokonywania cudów; na mitycznym, moc czynienia cudów zawsze posiada jakiś wielki Inny i to w bardzo konkretny i dosłowny sposób (np. Jahwe naprawdę rozdzielił Morze Czerwone). Dlatego magia, aby zaktywizować własną magiczną moc, stosuje rytuały; mit używa modlitwy, aby skłonić boga lub boginię do uczynienia dla niego cudu. Mimo wszystko mit jest początkiem świadomości, że ego nie może samo magicznie manipulować światem; oznacza więc osłabienie narcyzmu, zmniejszenie egocentryzmu.

5. Racjonalny - wysoce zróżnicowana funkcja umysłu („formop", czyli formalno-refleksyjna), która obywa się bez konkretnych, dosłownych mitów, a zamiast tego usiłuje zaspokoić swoje potrzeby przez gromadzenie informacji i zrozumienie. Ani egocentryczna magia, ani mityczni bogowie nie zmienią biegu kosmicznych zdarzeń tylko po to, żeby zaspokoić twoje egocentryczne pragnienia. Jeśli masz jakieś pragnienia wobec Kosmosu, musisz zrozumieć go na jego własnych zasadach, kierując się informacjami, które on ci daje; narodziny prawdziwie naukowej postawy, dalsze osłabienie narcyzmu.

6. Wizja-logika - najwyższa funkcja umysłu z grubego obszaru; syntetyzujący, jednoczący sposób postrzegania. Wizja-logika nie osiąga jedności przez ignorowanie różnic, lecz poprzez objęcie ich - odnajduje uniwersalny pluralizm i jedność w różnorodności.

7. Nadpsychiczny - początek transpersonalnych, ponadindywidualnych, duchowych obszarów. Na tym poziomie często występuje doznanie silnej mistycznej jedności z całym grubym obszarem - obszarem natury, Gają, Duszą Świata. Dom mistycyzmu natury.

8. Subtelny - obszar subtelny jest domem nie mitologicznych bogów i bogiń z grubego obszaru skupionych na twoim ego, lecz bezpośrednio postrzeganych, jaskrawo intensywnych i ontologicznie rzeczywistych Form twojej własnej Boskości. Dom autentycznego mistycyzmu bóstwa.

9. Przyczynowy - obszar przyczynowy per se, bezforemne nieprzejawione, nirwikalpa, nirwana, czysta Pustka, Otchłań, Ain. Źródło Świadka. Dom mistycyzmu bezforemnego. 

10. Niedualny - jest to zarówno najwyższy Cel wszystkich stopni, jak i zawsze obecna Podstawa wszystkich stopni. Jedność Pustki i Formy, Ducha i Świata, nirwany i samsary- Jeden Smak, sahadża samadhi, turijatita. Dom integralnego, niedualnego mistycyzmu.

Jest to znacznie pełniejszy Wielki Łańcuch, czyli spektrum świadomości. Układ ten pozwala nam zrobić kilka ważnych rzeczy naraz:

- Przestać wywyższać poziom magiczny i mityczny do poziomu nad-psychicznego i subtelnego. Wywyższenie magicznego narcyzmu do transcendentalnej świadomości jest chyba najbardziej charakterystyczną cechą przeważającej części ruchu New Age, niezależnie od tego, jak dobrymi intencjami jest to często powodowane.
Przestać mylić historie mitologiczne z bezpośrednią i natychmiastową świadomością transpersonalną. Wywyższanie mitu do subtelnej iluminacji jest zjawiskiem powszechnym w duchowości kontrkultury.

- Przestać mylić magiczne nierozdzielenie z holistyczną wizją-logiką. Wywyższanie percepcji magicznej, która myli całość z częścią, do statusu wizji-logiki, która integruje całość i część, rozpowszechnione jest w eko-prymitywizmie (czyli przekonaniu, że społeczności zbierackie zintegrowały jaźń, kulturę i naturę, podczas gdy - jak ukazywali teoretycy, poczynając od Lenskiego przez Habermasa do Gebsera - w rzeczywistości nie zdołały ich jeszcze wyraźnie odróżnić).

- Przestać mylić biosferę, bioenergię i prane (poziom 2) z Duszą Świata (poziom 7).

Wywyższanie ekologii do Duszy Świata jest często jedną z cech charakterystycznych ekopsychologii, ekofeminizmu i głębokiej ekologii. (Nierzadko łączy ono poprzednią pomyłkę - mylenie poziomu magicznego z wizją-logiką - by zalecać powrót do światopoglądów kultur zbierackich i ogrodniczych).

"Jeden smak"

Ken Wilber
www.psychoterapeutabielsko.pl